Tòa án Việt Nam quá yếu quyền trong vụ kiện Formosa?
Luật sư Ngô Ngọc Trai gửi cho BBC từ Hà Nội
- 8
giờ trước
Mới đây Tòa án thị xã Kỳ Anh thuộc tỉnh Hà Tĩnh đã trả lại 506 đơn
kiện của bà con ngư dân trước đó đã khởi kiện Formosa yêu cầu bồi thường thiệt
hại.
Lý do tòa án trả lại đơn kiện được cho là vụ việc đã được giải
quyết bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền, cụ thể là mới đây Thủ tướng Chính phủ
đã ban hành quyết định 1880 ban hành định mức bồi thường thiệt hại cho các đối
tượng bị thiệt hại do sự cố môi trường biển.
Sự việc này có thể được phân tích thành dẫn chứng cho thấy tòa án
Việt Nam quá yếu quyền.
Thứ nhất:
Chủ thể gây ra thảm họa cá chết là Formosa và người bị thiệt hại
là bà con ngư dân, cho nên trong khi người dân chưa nhận được bồi thường thì
việc các ngư dân khởi kiện Formosa là hoàn toàn đúng sự việc, đúng đối tượng. Nếu
tòa án không quá yếu kém thì đương nhiên phải thụ lý giải quyết.
Nếu tòa án mạnh thì tòa án sẽ coi Chính phủ cũng chỉ là một chủ
thể tham gia vào các giao kết trong đời sống xã hội mà thôi, và Chính phủ cũng
có các quyền và nghĩa vụ dân sự, nếu Chính phủ làm sai sẽ phải bồi thường (hiện đã có Luật trách nhiệm bồi thường của nhà
nước chính là nhằm giải quyết cho các trường hợp Chính phủ làm sai).
Việc trước đó Chính phủ đứng ra nhận khoản tiền 500 triệu USD của
Formosa để dùng vào việc đền bù cho ngư dân, sẽ khiến tòa án triệu tập người
đại diện của Chính phủ với tư cách là người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan.
Tòa án sẽ làm rõ vì sao Chính phủ nhận tiền đền bù của Formosa rồi mà lại chậm
trễ trả cho bà con, và nếu bà con có ý kiến khác về mức bồi thường thì tòa án sẽ
đánh giá xác định thiệt hại để yêu cầu Formosa phải chịu tăng thêm khoản mức
bồi thường.
Đó là cách làm hợp lẽ đúng đắn. Tuy vậy tòa án Việt Nam lại không
thụ lý vụ kiện.
Thứ hai:
Nếu tòa án mạnh thì tòa án phải có thẩm quyền phán xét về tính
hợp pháp đúng sai trong việc làm của Chính phủ. Tức là các việc làm và quyết định của Chính phủ có thể là đối
tượng bị tòa án xem xét đánh giá nhất là trong trường hợp người dân khởi kiện
do bị xâm phạm quyền lợi.
Nhưng hiện tòa án Việt Nam không có thẩm quyền này. Theo quy định
của Luật tố tụng hành chính thì tòa án chỉ được quyền giải quyết đối với các
quyết định từ cấp Bộ trưởng trở xuống mà thôi, còn đối với quyết định của Thủ tướng
hoặc Chính phủ thì tòa án không có thẩm quyền giải quyết.
Luật đã quy định như thế rõ ràng đã giới hạn thẩm quyền của Tòa án
trước Chính phủ.
Thứ ba:
Nếu tòa án mạnh thì Chính phủ sẽ không lạm quyền làm thay những
việc vốn dĩ thuộc về tòa án, ví như việc xác định lỗi, mức độ thiệt hại và bồi thường.
Về nguyên tắc việc xác định mức độ lỗi và buộc bên này bồi thường
cho bên kia là công việc của tòa án. Vậy nhưng trong trường hợp Formosa Chính
phủ lại làm việc này, điều này liệu đã hợp lý?
Có phải lỗi hoàn toàn thuộc về Formosa? Trách nhiệm của cơ quan
quản lý môi trường ở đâu? Cơ quan này đã có lỗi trách nhiệm quản lý thế nào để Formosa
vi phạm gây thiệt hại? Cơ quan này đã yếu kém trong xử lý sự cố thế nào khiến
cho thiệt hại không được ngăn ngừa giúp hậu quả ít hơn?
Về mức độ thiệt hại thì dựa vào cơ sở nào Chính phủ áp mức bồi
thường cho mỗi người lao động bị mất thu nhập là 2.910.000đ/người/tháng?
Chính phủ đã lấy ý kiến người dân khi đưa ra mức giá bồi thường
chưa?
Theo Luật ban hành văn
bản quy phạm pháp luật thì Quyết định của Thủ tướng được coi là một văn bản quy
phạm pháp luật, và khi ban hành thì phải tham khảo ý kiến của người dân bị ảnh hưởng.
Vậy các ngư dân có được tham khảo lấy ý kiến khi ban hành Quyết định 1880 chưa?
Và cứ cho mức bồi thường đó là hợp lý đi thì liệu có còn cách giải
quyết nào khác? Phải chăng việc Chính phủ giải quyết là giải pháp khả dĩ nhất
áp dụng cho vụ việc lớn phức tạp này?
Thực tế vẫn có thể lựa chọn cách giải quyết khác đó là cho người
dân cơ chế đại diện ủy quyền để khởi kiện tập thể. Khi đó vụ việc dù phức tạp
rộng lớn nhưng cũng chỉ có một hoặc một vài vụ kiện mà thôi (áp dụng cho trường
hợp có ngư dân muốn kiện riêng).
Việc lựa chọn con đường tòa án như thế là có thể và đó là cách làm
đúng với bản chất vụ việc, làm thế sẽ giúp phát huy ích lợi của giải pháp tòa
án mà giải pháp chính phủ không thể nào có được.
Vì dù kết quả người dân nhận được là như nhau nhưng cơ chế giải
quyết của Chính phủ vẫn khác so với cơ chế làm việc của Tòa án, mà qua đó phẩm
hạnh đạo đức công dân có được trui rèn và công lý có được hiển lộ hay không.
Cơ chế ra quyết định của chính phủ luôn mang tính áp đặt buộc
người ta phải chấp nhận. Trong khi cơ chế làm việc của tòa án dân chủ hơn và
lắng nghe ý kiến các bên. Việc người dân được lên tiếng đưa ra yêu cầu ở một
phiên xử công khai chính là cách để người dân thụ cảm được cái gì là công lý
chính nghĩa.
Quá yếu quyền
Trên đây chỉ là phân tích dẫn chứng từ một vụ kiện thực tế mà
thôi.
Trong thực tế có nhiều dẫn chứng khác cho thấy tòa án Việt Nam quá
yếu quyền.
Ví như xét trong hệ thống chính trị hiện tại, người đứng đầu ngành tòa án cả nước chỉ là một
vị ủy viên Trung ương Đảng cộng sản, ngang quyền với khoảng 200 vị khác, trong khi bên trên còn có hàng chục ủy viên Bộ
chính trị mà người đứng đầu ngành tòa án phải chấp hành.
Trong khi các nước theo hệ thống tam quyền phân lập thì tòa án
nắm quyền tư pháp là một đối trọng lớn quyền, ngang ngửa với Quốc hội nắm quyền
lập pháp và Chính phủ nắm quyền hành pháp.
Ở Việt Nam không theo hệ thống tam quyền phân lập mà các cơ quan
thực hiện công việc theo cơ chế phân công phối hợp, nhưng phạm vi được phân
công và trao quyền của tòa án ở mảng tư pháp lại quá hạn hẹp so với hành pháp.
Dẫn đến nhiều vụ việc có tính chất thuộc về tư pháp nhưng lại được
hành pháp giải quyết ví như việc ban hành Quyết định 1880 trong vụ việc Formosa
nêu trên.
Khi đó thiết chế tòa án đã không phát huy được chức năng tác dụng
trong việc quản trị đời sống xã hội, giúp thúc đẩy tiến bộ và phát triển.
Bài phản ánh quan điểm và văn phong của tác giả, giám đốc Công ty
luật Công chính.
__._,_.___
No comments:
Post a Comment
Cám ơn bạn đã đọc và cho Ý kiến.