Giải pháp nào cho các tập đoàn nhà nước?

Luật sư Ngô Ngọc Trai Gửi tới BBC Tiếng Việt từ Hà Nội

• 2 tháng 9 2016

Chia sẻ

Chính phủ Việt Nam đang tính toán cho ra đời một Ủy ban giám sát quản lý tài sản của doanh nghiệp nhà nước.

Tuy vẫn còn những ý kiến khác nhau nhưng về cơ bản Ủy ban này sẽ có vai trò giám sát hoặc quản lý khối tài sản của doanh nghiệp nhà nước mà trị giá lên đến một vài trăm tỷ USD.

Lý do cho sự ra đời của Ủy ban này là tình trạng làm ăn thua lỗ bết bát của một số doanh nghiệp nhà nước mà nguyên nhân thường được nhắc đến là năng lực quản lý yếu kém và tình trạng đầu tư dàn trải đa ngành.

Doanh nghiệp nhà nước lâu nay cũng bị cho là cỗ máy tiêu ngốn lượng lớn nguồn tài chính nhưng lại tạo ra tỷ lệ lợi nhuận thấp.

Những ưu đãi về đất đai, thuế và các chế độ chính sách khác tạo ra sự bất bình đẳng đối với khối doanh nghiệp tư nhân, làm giảm đi thuộc tính cạnh tranh của nền kinh tế thị trường.

Chaebol của Hàn Quốc

Các tập đoàn kinh tế nhà nước của Việt Nam được xem là áp dụng theo mô hình các tập đoàn Chaebol của Hàn Quốc. Đó là một hệ thống các doanh nghiệp có mối liên kết chặt chẽ về quản lý và vốn. Trong đó doanh nghiệp mẹ đầu tư tài chính thành lập ra doanh nghiệp con và tất cả đều tập trung phụ trợ cho một hoặc một vài ngành nghề kinh doanh chính.

Áp dụng theo mô hình Chaebol nhưng xem ra các tập đoàn kinh tế nhà nước của Việt Nam chưa tìm ra được thành công. Đến nay người ta vẫn đang loay hoay cân nhắc một giải pháp quản lý mới đối với khối tài sản của vài chục hoặc cả trăm doanh nghiệp nhà nước mà tổng giá trị cũng chỉ cỡ bằng một Chaebol là tập đoàn Samsung mà thôi.

So sánh như thế để thấy một khối lượng tài sản quá lớn không phải là khó khăn cho quản lý, vì nhiều công ty lớn trên thế giới có tài sản còn lớn hơn nhiều.

Cho nên cái cần nghiên cứu là cách thức quản lý và những gì ẩn sâu bên trong cái cỗ máy mô hình doanh nghiệp mà một đằng nó đem lại thành công còn đằng kia đem đến thất bại.

Lật ngược lại lịch sử hình thành các Chaebol thì thấy, đây là các tập đoàn kinh tế tư nhân chứ không phải của nhà nước, và sự thành công của chúng có dấu ấn lớn của người lãnh đạo chính phủ là Tổng thống Park Chung Hee.

Khi mới lên nắm quyền đầu những năm 1960 Tổng thống Park đã bắt một loạt lãnh đạo các tập đoàn kinh tế với cáo buộc lũng đoạn kinh tế quốc gia. Nhưng sau đó ông đã thay đổi quan điểm, thương lượng với đám tài phiệt, thả họ ra cho phép họ tiếp tục làm kinh tế nhưng phải theo định hướng tầm nhìn của Park về một nền kinh tế định hướng công nghiệp.

Suốt thời gian làm tổng thống ông Park đã dành nhiều ưu tiên ưu đãi cho các tập đoàn, ông là người bảo trợ cho các tập đoàn, khuyến khích họ đầu tư vào công nghiệp, chấp nhận thử và sai, bảo vệ họ trước các thất bại.

Nhưng ông Park cũng nghiêm khắc sẵn sàng loại bỏ và cho phá sản những tập đoàn thua lỗ không có tương lai. Là một quân nhân đảo chính nắm quyền, Tổng thống Park muốn tìm kiếm tính chính danh và sự ủng hộ của dân chúng qua các thành tựu kinh tế.

Park có lẽ là lãnh đạo đầu tiên áp dụng các chính sách mời gọi đầu tư, chuyển giao công nghệ từ Nhật Bản. Là một người lính từng phục vụ cho quân đội Nhật ông thấy được trình độ khoa học kỹ thuật to lớn của người Nhật.

Trước thế chiến II Nhật đã sản xuất được những tàu khu trục, pháo hạm, xe tăng, máy bay chiến đấu với trình độ mà người Hàn lúc đó không thể nào làm được. Cho nên hơn ai hết Park nhìn ra được vấn đề.

Đặc biệt lúc đó sau chiến tranh Nhật Bản lại phát triển một chủ thuyết phát triển khu vực có tên là đàn nhạn bay, theo đó thì con chim bay đầu sẽ tạo ra lực đẩy giúp cho các con bay sau.

Đại loại như Nhật Bản là đầu tàu, thông qua chính sách đầu tư chuyển giao công nghệ, công nghiệp phụ trợ sẽ kéo các nền kinh tế các nước khác đi lên.

Nền kinh tế của Hàn Quốc được hưởng lợi từ bối cảnh phát triển kinh tế khu vực của Nhật Bản. Ngoài ra là đợt bùng nổ xây dựng ở Trung Đông do các nước này có được nguồn lợi nhuận dồi dào từ dầu mỏ từ đó phát sinh nhu cầu xây dựng công trình.

Các công ty xây dựng của Hàn như Hyundai đã được chính phủ hỗ trợ kiếm hợp đồng xây dựng và đem lại lợi lớn cho nền kinh tế, nguồn ngoại tệ dồi dào lại tạo đà cho phát triển kinh tế trong nước.

Đó là những bối cảnh quốc tế và khu vực đã giúp cho thành công của các tập đoàn kinh tế Hàn Quốc. Song cũng phải nhìn lại tự bản thân Tổng thống Park và các tập đoàn đã làm nhiều việc đúng đắn hợp lý khiến cho việc phát triển là có thể với nền tảng vững chắc.

Tinh thần làm việc

Có một điểm chi tiết khác biệt giữa các doanh nghiệp thua lỗ và bất kỳ doanh nghiệp làm ăn thành công nào, đó là vấn đề tinh thần làm việc của người lao động.

Không nhìn ra điểm chi tiết khác biệt này, thì dù cho có lập ra thêm Ủy ban giám sát thì cũng không thể chống đỡ lại thất bại do hàng vạn con người chỉ biết thu vén cá nhân và thờ ơ phá hoại công cuộc chung.

Để tạo ra thành công cho các Chaebol và nền kinh tế Hàn Quốc, Tổng thống Park đã luôn coi trọng tinh thần làm việc cái mà ông học hỏi được từ người Nhật.

Park đã thiết lập và luôn giữ vững sợi dây truyền dẫn về tầm nhìn và nhiệt huyết lao động hăng say tới bộ máy chính phủ, lãnh đạo các tập đoàn và cuối cùng là tới từng người lao động. Đó là giá trị phần hồn ẩn sâu bên trong cỗ máy doanh nghiệp mà chính nó tạo ra sự khác biệt đem đến thành công cho các Chaebol và nền kinh tế Hàn Quốc.

Trong khi đó, một sợi dây truyền dẫn khát vọng và tầm nhìn giữa người lãnh đạo và bộ máy thực thi là cái chưa bao giờ có ở Chính phủ và các doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam.

Các lãnh đạo Chaebol dành hết tâm huyết cho tập đoàn vì đó là con đẻ của họ, đó là danh dự uy tín của họ, còn lãnh đạo tập đoàn ở Việt Nam là cán bộ công chức được cắt cử chỉ định, làm hết nhiệm kỳ thì người khác thay, với cái tâm thế lao động như thế liệu hỏi kết quả sẽ ra sao?

Một ví dụ về sợi dây truyền dẫn là Tổng thống Park Chung Hee đã đề ra những mục tiêu cụ thể cho các Chaebol như phải lắp ráp được ô tô, phải thiết kế được mẫu mã ô tô, phải chế tạo được động cơ ô tô. Qua đội ngũ thư ký ông giám sát chặt chẽ việc thực hiện, dần dần các Chaebol đã tiếp nhận được công nghệ ô tô.

Trong khi ở Việt Nam thì chính phủ cũng yêu cầu nâng cao tỷ lệ nội địa hóa này nọ, nhưng thiếu sự quan tâm giám sát chặt chẽ và động lực thúc đẩy dẫn đến thất bại. Mà vì quản lý yếu kém khiến các tập đoàn kinh tế đầu tư dàn trải, chi tiêu không bị kiểm soát dẫn đến thua lỗ thất thoát mà ngân sách chung bị ảnh hưởng còn cán bộ đơn vị thì hưởng lợi.

Một ví dụ khác cho thấy tinh thần làm việc sẽ đem đến kết quả ra sao, đó là các doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam lâu nay có nhiệm vụ thực hiện các chính sách an sinh xã hội, là một công cụ để chính phủ thực hiện các chính sách kinh tế xã hội.

Đây là cái cớ để lãnh đạo doanh nghiệp thì vin vào bao biện cho những yếu kém thua lỗ còn người lao động thì nghĩ rằng dù cho doanh nghiệp thua lỗ thì ngân sách nhà nước vẫn phải bù vào để duy trì công ăn việc làm cho người lao động.

Chính cái nguyên nhân kép như vậy đã tạo ra hiệu quả năng suất thấp của doanh nghiệp nhà nước, cái không thể tồn tại ở các doanh nghiệp tư nhân.

Ở doanh nghiệp tư nhân người lao động dễ dàng bị sa thải khi không có tinh thần làm việc hoặc làm không đạt chỉ tiêu đề ra chứ đừng nói gì đến các hành vi ăn cắp của công.

Ở doanh nghiệp tư nhân người ta còn thúc đẩy phát triển văn hóa doanh nghiệp với các chế độ khen thưởng và cơ chế thăng tiến cán bộ, khiến cho người lao động gắn kết và tìm được sự thành công chung gắn liền với sự thành công của doanh nghiệp. Ở Việt Nam có tập đoàn tư nhân như Vincom đã bước đầu phần nào đã làm được việc như vậy.

Qua đó cho thấy một sự thôi thúc về khát vọng và tầm nhìn, truyền dẫn động lực từ người lãnh đạo đến toàn bộ máy, đó là yếu tố quan trọng để doanh nghiệp thành công và đó chính là vấn đề của năng lực lãnh đạo.

Cho nên khi nhìn lại thì thấy các Chaebol của Hàn Quốc và các tập đoàn nhà nước của Việt Nam, tuy mô hình cỗ máy tưởng như giống nhau nhưng lại khác nhau về nhiều điểm chi tiết ẩn sâu mà chính nó đã tạo ra khác biệt về kết quả hoạt động.

Bài viết phản ánh quan điểm riêng và văn phong của người viết, giám đốc công ty luật Công Chính ở Hà Nội.

__._,_.___

---

Posted by: Dien bien hoa binh